Упершыню з 2020 года ў Беларусі павялічылася колькасць адвакатаў
Апублікавана 28 жніўня 2024 года
Пачынаючы з 2020 года колькасць адвакатаў у Беларусі ўвесь час змяншалася. Наш праект неаднаразова прыцягваў увагу да сітуацыі ў адвакатуры у 2021, 2022, 2023, 2024 гадах, прычым прычыны такіх зменаў былі звязаныя з рэпрэсіўнай палітыкай дзяржавы ў адносінах да адвакатаў, якія выступілі як інстытут грамадзянскай супольнасці ў 2020 годзе пасля фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў і прымянення да пратэстуючых беспрэцэдэнтнай жорсткасці з боку прадстаўнікоў сілавых структур.
Калі ў 2020 год адвакатура ўваходзіла з амаль 2200 адвакатамі, то 2024 год пачаўся з 1603 адвакатамі. Гэта пры тым, што і міжнароднае права, і нормы нацыянальнага заканадаўства замацоўваюць права грамадзяніна на адваката як адзін з базісных кампанентаў права на справядлівы суд у прынцыпе (арт. 62 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, арт.арт. 41 і 43 Крымінальна-працэсуальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, арт. 2.8. Працэсуальна-выканаўчага кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях Рэспублікі Беларусь, арт. 14 Міжнароднага пакта ААН аб грамадзянскіх і палітычных правах і г.д.). З-за такога значнага зніжэння колькасці дзеючых адвакатаў у краіне, Мінюст быў нават вымушаны замацаваць новую рэальнасць у выглядзе пастановы №16, якая замацавала новы мінімум адвакатаў у юркансультацыях. Рэзультатам стала змяншэнне нарматыўнага мінімума да 1 адваката на кансультацыю ў 47 ЮК рэспублікі. Права на абарону жыхароў раёнаў, дзе прыходзіцца па адвакаце на ўвесь раён або іх (адвакатаў) няма зусім, хутчэй за ўсё забяспечваецца не ў поўнай меры ці не забяспечваецца зусім.
2021 і 2022 гады сталі рэкардсменамі па паказніках змяншэння колькасці адвакатаў.
Моцнае гадавое змяншэнне колькасці адвакатаў было зафіксавана ў 2021 годзе у памеры 151 адвакат, што было выклікана ўступленнем у сілу максімальна рэпрэсіўных і абмяжоўваючых незалежнасць адвакатуры зменаў у Закон Рэспублікі Беларусь “Аб адвакатуры і адвакацкай дзейнасці”. Нагадаем, што ў канцы лістапада 2021 года набылі сілу вельмі адыёзныя змены заканадаўства аб адвакатуры, якія яшчэ больш узмацнілі залежнасць і кіравальнасць адвакатуры з боку дзяржаўных органаў (падрабязней у матэрыялах “Доступ да прафесіі: каментар да змен у заканадаўства аб адвакатуры”, “Атэстацыя/ пераатэстацыя адвакатаў: новае (або старое) у заканадаўстве аб адвакатуры”, “Пашырэнне паўнамоцтваў Міністэрства юстыцыі: змены заканадаўства аб адвакатуры”, “Прызначэнне органаў адвакацкага самакіравання Міністэрствам юстыцыі: каментар да змен заканадаўства аб адвакатуры”).
Што датычыцца 2022, то за год адвакатуру пакінулі па тых ці іншых прычынах 195 адвакатаў (гэта тыя, хто не быў гатоў пагаджацца з новымі ўмовамі), а прынятыя былі толькі 24 новыя спецыялісты. Пры гэтым сярод адвакатаў ужо можна было заўважыць і суддзяў, якія непасрэдна ўдзельнічалі ў рэпрэсіях пасля выбараў 2020 года (успамінаем заканадаўчыя папраўкі, якія значна спрасцілі ўваход суддзяў і следчых у адвакатуру). На пачатак 2023 года, паводле рэестру адвакатаў, у адвакатуры засталося 1697 адвакатаў, хаця на пачатак 2022 года, паводле дадзеных таго ж Міністэрства юстыцыі, адвакатаў налічвалася 1868 (гэта значыць, стала на 181 адваката менш).
Цягам часу памяншэнне колькасці адвакатаў запавольвалася. Так, у 2024 год адвакатура ўвайшла з 1609 адвакатамі, што азначае змяншэнне колькасці адвакатаў на 88 спецыялістаў у 2023 годзе.
І нарэшце ўпершыню з 2020 года наш праект зафіксаваў павелічэнне колькасці адвакатаў, якое мае больш-менш устойлівы характар. Масавае затрыманне адвакатаў цягам студзеня-лютага 2024 года (нагадаем, што гэта адбылося амаль без аніякай інфармацыі ў публічнай прасторы, толькі па ўскосных дадзеных атрымалася высветліць, каго магло гэта датычыцца) прывяло да чарговага памяншэння колькасці адвакатаў больш чым на 10 чалавек. Пасля гэтага лічбы больш чым 4 месяцы заставаліся амаль аднолькавымі: 1588-1590 чалавек, а за перыяд з чэрвеня 2024 па жнівень 2024 павялічыліся да 1597.
Калі ў 2020 год адвакатура ўваходзіла з амаль 2200 адвакатамі, то 2024 год пачаўся з 1603 адвакатамі. Гэта пры тым, што і міжнароднае права, і нормы нацыянальнага заканадаўства замацоўваюць права грамадзяніна на адваката як адзін з базісных кампанентаў права на справядлівы суд у прынцыпе (арт. 62 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, арт.арт. 41 і 43 Крымінальна-працэсуальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, арт. 2.8. Працэсуальна-выканаўчага кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях Рэспублікі Беларусь, арт. 14 Міжнароднага пакта ААН аб грамадзянскіх і палітычных правах і г.д.). З-за такога значнага зніжэння колькасці дзеючых адвакатаў у краіне, Мінюст быў нават вымушаны замацаваць новую рэальнасць у выглядзе пастановы №16, якая замацавала новы мінімум адвакатаў у юркансультацыях. Рэзультатам стала змяншэнне нарматыўнага мінімума да 1 адваката на кансультацыю ў 47 ЮК рэспублікі. Права на абарону жыхароў раёнаў, дзе прыходзіцца па адвакаце на ўвесь раён або іх (адвакатаў) няма зусім, хутчэй за ўсё забяспечваецца не ў поўнай меры ці не забяспечваецца зусім.
2021 і 2022 гады сталі рэкардсменамі па паказніках змяншэння колькасці адвакатаў.
Моцнае гадавое змяншэнне колькасці адвакатаў было зафіксавана ў 2021 годзе у памеры 151 адвакат, што было выклікана ўступленнем у сілу максімальна рэпрэсіўных і абмяжоўваючых незалежнасць адвакатуры зменаў у Закон Рэспублікі Беларусь “Аб адвакатуры і адвакацкай дзейнасці”. Нагадаем, што ў канцы лістапада 2021 года набылі сілу вельмі адыёзныя змены заканадаўства аб адвакатуры, якія яшчэ больш узмацнілі залежнасць і кіравальнасць адвакатуры з боку дзяржаўных органаў (падрабязней у матэрыялах “Доступ да прафесіі: каментар да змен у заканадаўства аб адвакатуры”, “Атэстацыя/ пераатэстацыя адвакатаў: новае (або старое) у заканадаўстве аб адвакатуры”, “Пашырэнне паўнамоцтваў Міністэрства юстыцыі: змены заканадаўства аб адвакатуры”, “Прызначэнне органаў адвакацкага самакіравання Міністэрствам юстыцыі: каментар да змен заканадаўства аб адвакатуры”).
Што датычыцца 2022, то за год адвакатуру пакінулі па тых ці іншых прычынах 195 адвакатаў (гэта тыя, хто не быў гатоў пагаджацца з новымі ўмовамі), а прынятыя былі толькі 24 новыя спецыялісты. Пры гэтым сярод адвакатаў ужо можна было заўважыць і суддзяў, якія непасрэдна ўдзельнічалі ў рэпрэсіях пасля выбараў 2020 года (успамінаем заканадаўчыя папраўкі, якія значна спрасцілі ўваход суддзяў і следчых у адвакатуру). На пачатак 2023 года, паводле рэестру адвакатаў, у адвакатуры засталося 1697 адвакатаў, хаця на пачатак 2022 года, паводле дадзеных таго ж Міністэрства юстыцыі, адвакатаў налічвалася 1868 (гэта значыць, стала на 181 адваката менш).
Цягам часу памяншэнне колькасці адвакатаў запавольвалася. Так, у 2024 год адвакатура ўвайшла з 1609 адвакатамі, што азначае змяншэнне колькасці адвакатаў на 88 спецыялістаў у 2023 годзе.
І нарэшце ўпершыню з 2020 года наш праект зафіксаваў павелічэнне колькасці адвакатаў, якое мае больш-менш устойлівы характар. Масавае затрыманне адвакатаў цягам студзеня-лютага 2024 года (нагадаем, што гэта адбылося амаль без аніякай інфармацыі ў публічнай прасторы, толькі па ўскосных дадзеных атрымалася высветліць, каго магло гэта датычыцца) прывяло да чарговага памяншэння колькасці адвакатаў больш чым на 10 чалавек. Пасля гэтага лічбы больш чым 4 месяцы заставаліся амаль аднолькавымі: 1588-1590 чалавек, а за перыяд з чэрвеня 2024 па жнівень 2024 павялічыліся да 1597.
Што адбылося
Змяненні ў агульнай колькасці адвакатаў залежаць ад двух працэсаў: сыходу адвакатаў з адвакатуры і прыходу новых спецыялістаў. Мы ўжо пісалі пра гэту тэндэнцыю - павялічваецца колькасць новых адвакатаў (калі ў 2023 за год было прынята 50 адвакатаў, то ў 2024 годзе па стане на жнівень ужо 45), і змяншаецца колькасць адвакатаў, якія пакідаюць адвакатару.
Таму мы і назіраем, як зараз адна тэндэнцыя становіцца мацней за другую. Пры чым, калі амаль немагчыма хутка павялічыць колькасць новых адвакатаў (таму што для гэтага патрабуецца, каб людзі жадалі пайсці ў адвакатуру, каб адмысловая колькасць спецыялістаў атрымала адукацыю і абрала сваёй прафесіяй адвакатуру), то адваротны працэс часткова з’яўляецца кантраляваным, бо прымусовае пазбаўленне адвакатаў права на прафесію, стварэнне ўмоў, у якіх адвакаты самі пакідаюць адвакатуру, цалкам знаходзяцца у сферы кантролю дзяржавы.
Калі казаць пра тэндэнцыі апошніх 4 месяцаў, калі колькасць адвакатаў не змяншалася, а нават павялічылася, то за гэты перыяд з адвакатуры сышлі 30 адвакатаў, а прыйшлі 35 (і яшчэ два ўзнавілі свае статусы). Напрыклад, за 2023 год з адвакатуры сышлі крыху больш за 140 адвакатаў.
Таму мы і назіраем, як зараз адна тэндэнцыя становіцца мацней за другую. Пры чым, калі амаль немагчыма хутка павялічыць колькасць новых адвакатаў (таму што для гэтага патрабуецца, каб людзі жадалі пайсці ў адвакатуру, каб адмысловая колькасць спецыялістаў атрымала адукацыю і абрала сваёй прафесіяй адвакатуру), то адваротны працэс часткова з’яўляецца кантраляваным, бо прымусовае пазбаўленне адвакатаў права на прафесію, стварэнне ўмоў, у якіх адвакаты самі пакідаюць адвакатуру, цалкам знаходзяцца у сферы кантролю дзяржавы.
Калі казаць пра тэндэнцыі апошніх 4 месяцаў, калі колькасць адвакатаў не змяншалася, а нават павялічылася, то за гэты перыяд з адвакатуры сышлі 30 адвакатаў, а прыйшлі 35 (і яшчэ два ўзнавілі свае статусы). Напрыклад, за 2023 год з адвакатуры сышлі крыху больш за 140 адвакатаў.
Якія калегіі гублялі адвакатаў і якія набывалі
Ніжэй у табліцы - колькасць адвакатаў, якія сышлі або прыйшлі ў калегію за перяд з красавіка па жнівень 2024 года.
* падрабязней аб праблемных кансультацыях і чаму мы іх лічым праблемнымі - у артыкуле
Мусім адзначыць, што за межамі Мінска найлепшая сітуацыя ў Брэсцкім і Гарадзенскім рэгіёнах, а найгоршая - у Віцебскім і ў Магілеўскім. Траціна з тых, хто сышоў з адвакатуры, мелі выданыя пасля 2010 года ліцэнзіі, а значыць хутчэй за ўсё сышлі з адвакатуры не па “натуральных” прычынах (напрыклад, пенсія). Увогуле не назіраецца нейкіх агульных тэндэнцый, ідуць амаль звычайныя працэсы. Аднак тое, што адвакатура губляе маладыя кадры, з’яўляеца не вельмі пазітыўнай тэндэнцыяй.
Мусім адзначыць, што за межамі Мінска найлепшая сітуацыя ў Брэсцкім і Гарадзенскім рэгіёнах, а найгоршая - у Віцебскім і ў Магілеўскім. Траціна з тых, хто сышоў з адвакатуры, мелі выданыя пасля 2010 года ліцэнзіі, а значыць хутчэй за ўсё сышлі з адвакатуры не па “натуральных” прычынах (напрыклад, пенсія). Увогуле не назіраецца нейкіх агульных тэндэнцый, ідуць амаль звычайныя працэсы. Аднак тое, што адвакатура губляе маладыя кадры, з’яўляеца не вельмі пазітыўнай тэндэнцыяй.
Як можна растлумачыць гэтыя тэндэнцыі
Ці можна казаць, што рэпрэсіі ў адвакатуры скончыліся? Мы не ведаем. Хутчэй за ўсё ідуць паралельныя працэсы. З аднаго боку пачалі даваць вынікі намаганні кіраўніцтва адвакатуры па супрацы з ВНУ, па актывізацыі кантактаў са студэнтамі, прасоўвання перспектыў працы адвакатам. Пры гэтым, мы дагэтуль не назіраем істотнай тэндэнцыі па прыходу ў адвакатуру былых супрацоўнікаў міліцыі, пракуратуры, судоў, якая была небяспечнай перспектывай у 2021 годзе, калі набывалі моц змяненні закону. Колькасць такіх адвакатаў калі і расце, то ў вельмі і вельмі малых маштабах.
З іншага боку, па інфармацыі ад нашых крыніц, унутры адвакатуры таксама ёсць разуменне калі не памылковасці палітыкі рэпрэсій, то прынамсі відавочных адмоўных вынікаў памяншэння колькасці адвакатаў і тых праблем, якія ўзніклі ў сувязі з гэтым.
З трэцяга боку, зразумела, што, больш істотны ўплыў на агульную колькасць адвакатаў за разглядаемы перыяд (2021-2024) мае змяншэнне патоку тых, хто сыходзіць з прафесіі, у параўнанні з патокам тых, хто становіцца адвакатам і займае “пустуючыя” месцы. Таму, натуральна, калі з адвакатуры ўжо сышлі за 2021-2023 гады амаль усе, хто не бачыў сябе ў новых умовах, масавых сыходаў мы назіраць не будзем і надалей.
Мы лічым, што няма адной асноўнай прычыны, чаму менавіта зараз колькасць тых, хто сыходзіць, дасягнула ўзроўню, які атрымліваецца кампенсаваць новымі адвакатамі. Хутчэй за ўсё працуе сукупнасць усіх прычын: памяншэнне колькасці адвакатаў выклікала шэраг невырашальных праблем, што ў сваю чаргу выклікала неабходнасць крыху больш абараняць адвакатаў ад пазбаўлення ліцэнзій. Да таго ж, судзячы з ўсяго, скончыліся тыя, каго дзяржава хацела пакараць у першую чаргу, таму колькасць зафіксавалася і нават пачала павялічвацца.
І хаця далей, па нашаму меркаванню, мы ужо не будзем назіраць сістэмных і масавых рэпрэсіўных практык пазбаўлення адвакатаў ліцэнзій, гэта зусім не азначае, што неправавыя ўмовы, у якіх працуюць адвакаты, змяніліся. Адвакаты, як і раней, застаюцца пад пільным назіраннем і будуць пакараныя, калі будзе для гэтага хаця б нязначная падстава ў выглядзе нязгоды з афіцыйнай ідэалогіяй, нягледзячы на агульнапрынятыя гарантыі бяспекі адвакацкай прафесіі. Існуючыя ўмовы адвакацкай дзейнасці на сёння выглядаюцы наступным чынам: маўчаць, абараняць кліента толькі ў межах працэса, займацца прапагандай і правільна галасаваць. На жаль, такія прынцыпы працы з’яўляюцца не часовым адхіленнем ад стандартаў, а базавай устаноўкай на неакрэслены час у будучыні.
З іншага боку, па інфармацыі ад нашых крыніц, унутры адвакатуры таксама ёсць разуменне калі не памылковасці палітыкі рэпрэсій, то прынамсі відавочных адмоўных вынікаў памяншэння колькасці адвакатаў і тых праблем, якія ўзніклі ў сувязі з гэтым.
З трэцяга боку, зразумела, што, больш істотны ўплыў на агульную колькасць адвакатаў за разглядаемы перыяд (2021-2024) мае змяншэнне патоку тых, хто сыходзіць з прафесіі, у параўнанні з патокам тых, хто становіцца адвакатам і займае “пустуючыя” месцы. Таму, натуральна, калі з адвакатуры ўжо сышлі за 2021-2023 гады амаль усе, хто не бачыў сябе ў новых умовах, масавых сыходаў мы назіраць не будзем і надалей.
Мы лічым, што няма адной асноўнай прычыны, чаму менавіта зараз колькасць тых, хто сыходзіць, дасягнула ўзроўню, які атрымліваецца кампенсаваць новымі адвакатамі. Хутчэй за ўсё працуе сукупнасць усіх прычын: памяншэнне колькасці адвакатаў выклікала шэраг невырашальных праблем, што ў сваю чаргу выклікала неабходнасць крыху больш абараняць адвакатаў ад пазбаўлення ліцэнзій. Да таго ж, судзячы з ўсяго, скончыліся тыя, каго дзяржава хацела пакараць у першую чаргу, таму колькасць зафіксавалася і нават пачала павялічвацца.
І хаця далей, па нашаму меркаванню, мы ужо не будзем назіраць сістэмных і масавых рэпрэсіўных практык пазбаўлення адвакатаў ліцэнзій, гэта зусім не азначае, што неправавыя ўмовы, у якіх працуюць адвакаты, змяніліся. Адвакаты, як і раней, застаюцца пад пільным назіраннем і будуць пакараныя, калі будзе для гэтага хаця б нязначная падстава ў выглядзе нязгоды з афіцыйнай ідэалогіяй, нягледзячы на агульнапрынятыя гарантыі бяспекі адвакацкай прафесіі. Існуючыя ўмовы адвакацкай дзейнасці на сёння выглядаюцы наступным чынам: маўчаць, абараняць кліента толькі ў межах працэса, займацца прапагандай і правільна галасаваць. На жаль, такія прынцыпы працы з’яўляюцца не часовым адхіленнем ад стандартаў, а базавай устаноўкай на неакрэслены час у будучыні.
Таксама мы звярнуліся па каментар наконт тэндэнцый у адвакатуры да Алены Шынкарэвіч, адвакаткі правоў чалавека, пазбаўленай права на прафесію ў Рэспубліцы Беларусь:
“Я полагаю постепенный прирост адвокатов и уменьшение количества репрессий в адвокатуре вполне закономерный процесс, который отражает ситуацию в стране в целом. Однако, необходимо отметить, что уменьшение репрессий происходит в количественном, но не в качественном отношении. Уменьшение количества репрессий вызвано рядом факторов, таких как:
1) зачистка или добровольный уход наиболее принципиальных, не согласных делать вид, что ничего страшного не происходит;
2) достигнута необходимая атмосфера страха и опасности, в которой проявление (важно, что речь не появлении) сводится к нулю;
3) критическое для обеспечения видимости законных судебных процессов количество адвокатов;
4) недостаточное количество адвокатов для самоокупаемости коллегий;
5) снижение количества мероприятий, имеющих своей целью показать верность адвокатуры режиму также свидетельствует, что огонь как будто уже отведен.
К сожалению, помимо достижения этих высот, есть еще одно страшное и необратимое последствие. Это полное падение престижа, значимости и уважения к адвокату со стороны правоохранительной и судебной системы, которая не может быть восстановлена строительством дворцов адвокатуры, о котором в 2020 году мечтал В.Чайчиц. Теперь практический любой участковый считает возможным показать адвокату «свое место», а это убивает право на справедливый суд на корню.
Однако, несмотря на незавидное положение адвоката, безусловно, новые люди будут приходить в адвокатуру. Это будут и бывшие госслужащие, желающие попробовать более свободной жизни и надеющиеся использовать имеющиеся связи в своей деятельности. Количество юристов, выпускаемых университетами также способствует занятию вакантных позиций. Но опять же мы имеем количественный, а не качественный рост, так как в ситуации, когда по щелчку пальцев любого милиционера ты потеряешь работу, едва ли можно говорить об улучшении ситуации в адвокатуре в качественных характеристиках.
На мой взгляд, тенденция увеличения количества адвокатов будет продолжаться, однако репрессии прекращаться не будут, но будут носить, конечно, не такой массовый характер, как ранее. Нынешняя политика режима направлена на поддержание страха и понимания своего бессилия каждым человеком, включая адвокатов. Режим видит роль адвоката по-своему и позволит осуществлять адвокатскую деятельность только согласно своему сценарию. Любой выход за рамки его сценария будет заканчиваться потерей лицензии в лучшем случае. В таких условиях работа адвоката, который по существу своей профессии почти всегда как бы находится в оппозиции государству, будет оставаться противоречивой: ты либо хорошо делаешь свою работу и сильно рискуешь, либо пытаешься лавировать, выполняя свою работу, но не отсвечивая, либо ты играешь по заданным правилам, но качественно оказать юридическую помощь в таких условиях сложно.”
“Я полагаю постепенный прирост адвокатов и уменьшение количества репрессий в адвокатуре вполне закономерный процесс, который отражает ситуацию в стране в целом. Однако, необходимо отметить, что уменьшение репрессий происходит в количественном, но не в качественном отношении. Уменьшение количества репрессий вызвано рядом факторов, таких как:
1) зачистка или добровольный уход наиболее принципиальных, не согласных делать вид, что ничего страшного не происходит;
2) достигнута необходимая атмосфера страха и опасности, в которой проявление (важно, что речь не появлении) сводится к нулю;
3) критическое для обеспечения видимости законных судебных процессов количество адвокатов;
4) недостаточное количество адвокатов для самоокупаемости коллегий;
5) снижение количества мероприятий, имеющих своей целью показать верность адвокатуры режиму также свидетельствует, что огонь как будто уже отведен.
К сожалению, помимо достижения этих высот, есть еще одно страшное и необратимое последствие. Это полное падение престижа, значимости и уважения к адвокату со стороны правоохранительной и судебной системы, которая не может быть восстановлена строительством дворцов адвокатуры, о котором в 2020 году мечтал В.Чайчиц. Теперь практический любой участковый считает возможным показать адвокату «свое место», а это убивает право на справедливый суд на корню.
Однако, несмотря на незавидное положение адвоката, безусловно, новые люди будут приходить в адвокатуру. Это будут и бывшие госслужащие, желающие попробовать более свободной жизни и надеющиеся использовать имеющиеся связи в своей деятельности. Количество юристов, выпускаемых университетами также способствует занятию вакантных позиций. Но опять же мы имеем количественный, а не качественный рост, так как в ситуации, когда по щелчку пальцев любого милиционера ты потеряешь работу, едва ли можно говорить об улучшении ситуации в адвокатуре в качественных характеристиках.
На мой взгляд, тенденция увеличения количества адвокатов будет продолжаться, однако репрессии прекращаться не будут, но будут носить, конечно, не такой массовый характер, как ранее. Нынешняя политика режима направлена на поддержание страха и понимания своего бессилия каждым человеком, включая адвокатов. Режим видит роль адвоката по-своему и позволит осуществлять адвокатскую деятельность только согласно своему сценарию. Любой выход за рамки его сценария будет заканчиваться потерей лицензии в лучшем случае. В таких условиях работа адвоката, который по существу своей профессии почти всегда как бы находится в оппозиции государству, будет оставаться противоречивой: ты либо хорошо делаешь свою работу и сильно рискуешь, либо пытаешься лавировать, выполняя свою работу, но не отсвечивая, либо ты играешь по заданным правилам, но качественно оказать юридическую помощь в таких условиях сложно.”
Алена Шынкарэвіч
адвакатка правоў чалавека, пазбаўленая права на прафесію ў Беларусі
